Гэвч хүмүүсийн эрүүл мэндийн байдал сайжрахгүй. Ард түмэн элдэв дээдийн өвчин тэр дундаа элэг, ходоод, уушиг, болон бусад олон төрлийн муу муухай өвчин зовлонгоор амь насаа алдсаар, монголчууд төрж, үржиж өсч байгаа ч дэндүү олноороо аюулт өвчиний золиос болж хорогдсоор л байна. Нэг өглөө босоход нэг шинэ өвчний нэр дуулж, хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлэх хоног тоолж суугаа хүмүүс зөндөө боллоо. Хорон муухай өвчинөөр хорвоог орхиогүй хүнтэй айл олоход бэрх болж байна. Нэг дуулахнаа хайртай аав, ээжээ, амьдралын нэг насны ханиа, сайн үр хүүхэд, ах дүүгээ өвчинөөр алдсан хүн нэмэгдсээр л байна. Өвчин зовлондоо шаналж яаж ч чадахгүй яваа хүн хот, хөдөөгүй олон байна. Үүний учир шалтгаан зөндөө. Гэвч хамгийн гол нь уридчилан сэргийлэх үзлэгийг тэр бүр хүрч хийлгэж чадахгүй байгаад хэргийн гол нь оршиж байна гэж мунхаг би бодно. Яг үнэнийг хэлэхэд хүн ардын олонхи тэр дундаа хөдөөгийн хүмүүс ямар хүнд орчин нөхцөлд аж төрж байгаа билээ, хоол унд, эрүүл ахуйн наад захын нөхцөл бололцоо хэр байгаа билээ. Та бүхнийг мэдэж байгаа тул тайлбарлах нь илүүц бизээ.
Би танд нэг л чухал санаа хэлэх гэсэн юм. Чухал гэдэг нь би чухал юм хэлж байгаа даа биш асуудал нь өөрөө хурц, нэн чухал болж байгаадаа байгаа юм. Манай хүмүүс бүгдээрээ зөвшөөрөх байх гэж бодож байна. Та эрүүл монгол хүний төлөө жинхэнэ утгаар ажиллаач. Энэ бол дөчөөс дээш настай бүх хүнийг орон даяар жилд нэг удаа эмнэлгийн бүрэн шинжилгээнд заавал хамруулдаг нэг сайхан хууль хамгийн түрүүнд санаачилмаар байна Та. Хуультай болгохгүй бол энэ бүтэхгүй нь тодорхой байна. Дөчин нас хүртэл барагтай өвчин зовлон тусах магадлал бага байдаг анагаах ухааны судалгаа байдаг юм байна. Энэ ажлыг хийхэд амархан. Олон юм байхгүй. “Эрүүл монгол хүн” хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн туршлага манай анагаахынханд бэлээхэн байгаа. Өндөр нам, өргөн бүдүүн, хараа, сонсгол, зүрх, даралтыг нь шалгаж хэмжээд, цус, шээсийг нь шинжилж, чихрийн шижин, төрөл бүрийн хавдар, сүрьеэ, бэлгийн замын өвчин, дох-ыг шалгана, ингээд болно. Ингэвэл монгол хүн юу болж байгаагаа өөрөө мэдэж би юу болж байгаа бол гэж хий хоосон зовж шаналахгүй, ядаж нэг жилдээ амар тайван цаашдаа олон жил эрүүл энх, амар амгалан явж уг үндэсээрээ эрүүл саруул байх нөхцөл бүрдэхсэн. Үүнийг төр засгаас бүрэн дааж хариуцдаг тогтолцоонд шилжмээр байна. Мэдээж үүнд асар их мөнгө зоос орно.
Гэхдээ нас заачихаар бас хөнгөрнө. Үүнийг энэ ард түмний төлөө та ямар нэгэн аргаар олох хэрэгтэй байна. Алт эрдэнэсээ зарна уу, айл хунараас гуйна уу энэ таны мэргэн ухаан мэдэх ажил. Гаднаас орж ирж байгаа, орж ирэх гээд байгаа мөнгөнүүдээсээ ийш нь хандуулаач, ард түмнээ эрүүл болгоё гэж тэр хүмүүст ойлгуулаач, үгүй гэхгүй л байх даа. Анагаах ухаан асар их хөгжиж байна, явуулын хөөрхөн амбултори, эмнэлгүүд Японд гэхэд л төрөл төрлөөрөө зөндөө байдаг юм байна. Тэрнээс аваач, эмч, ажилтан нараа сургаач, бэлтгээч. Санаачилбал болно доо. Мөнгө олдоно, олж байна харин эрүүл мэнд эргүүлж олоход маш хэцүү, олдохгүй. Олдсон ч асар их үнээр олдоно. Хэчнээн төрлийн эрүүл мэндийн төрөлжсөн хөтөлбөрүүд боловсруулсан ч энэ нэг л ахиц үр дүн муутай байх шиг. Сайн байдаг байсан бол өдийд монголчууд ингэж олноороо аймшигт өвчинүүдээр хорвоог орхихгүйсэн.
Эцсийн эцэст эрүүл байвал юуг ч бүтээж болно. Хамгийн түрүүнд Монголчууд бүгдээрээ эрүүл саруул байх хэрэгтэй байна. Эрүүл биед саруул ухаан оршино гэж ардын сайхан үг бий. Эрүүл байж их юм хийж бүтээнэ.
Бид цөөхүүлэхнээ шүү дээ. Та бидний цөөхөөн Монголчуудыг эрүүл энх, амар амгалан байлгахын төлөө нэгэн үзүүрт сэтгэлээр ажиллаарай. Танд эр биеийн эрүүл энх, эрхшээл бэрхшээлийг сөрж даах зүрх зориг, ихийг хийж бүтээхийн эрч хүч, танай гэр бүлд сайн сайхан бүхнийг бэлгэдэн ерөөе.